Eleonora Kaźmierczak

FUNKCJE PRASY DZIECIĘCEJ I MŁODZIEŻOWEJ

FUNKCJE PRASY

Według „Encyklopedii wiedzy o prasie” pod red. Juliana Maślanki prasa, to ogół wydawnictw drukowanych periodycznie i rozpowszechnianych publicznie (tj. gazet i czasopism), odzwierciedlających wszechstronnie rzeczywistość , zwłaszcza aktualne procesy i zdarzenia polityczne, społeczne, gospodarcze, naukowe, kulturalne i in.

Prasa dziecięca – to czasopisma przeznaczone dla dzieci, przeważnie ilustrowane, zróżnicowane i przystosowane do poziomu umysłowego poszczególnych faz rozwojowych młodego czytelnika.

Ze względu na zamiar, po stronie wydawcy, lub skutek, po stronie odbiorcy wyróżnia się trzy podstawowe funkcje prasy:

- informacyjną – dana gazeta pełni ją dzięki zawartym w niej wiadomościom o aktualnych wydarzeniach

lub sytuacjach nieznanych (w założeniu nadawcy) czytelnikowi, a mogących go zainteresować

- wychowawczą – kształtowanie poglądów poprzez informacje, opinie, komentarze

- rozrywkową

Niektórzy prasoznawcy wyróżniają również funkcję stymulującą rozwój handlu i przemysłu zw. funkcją reklamową.

Ze względu na zakres oddziaływania prasy wyróżnia się funkcje polityczne i społeczne, często traktowane łącznie.

Ze względu na stopień uświadomienia sobie celu przez nadawcę można wyróżnić:

- funkcje zamierzone – redakcja zamieszcza jakąś wiadomość, bo chce, żeby ludzie o danym wydarzeniu wiedzieli

- funkcje niezamierzone – zamieszczone w gazecie w celach rozrywkowych wypowiedzi o treści sensacyjnej mogą sprzyjać wzrostowi przestępczości.

WYCHOWAWCZO-INFORMACYJNA ROLA PRASY DZIECIĘCEJ I MŁODZIEŻOWEJ

W swej blisko stupięćdziesięcioletniej historii czasopisma dziecięce przeszły przez wszystkie procesy rozwoju,

jakim podlegała cała polska prasa. Jednocześnie skrystalizowały się jej specyficzne funkcje, charakterystyczne dla tego typu przekazu kultury. Śledząc historię prasy możemy wyodrębnić jej funkcje trwałe, spełniane niezależnie od epoki historycznej, choć ulegające modyfikacji i realizowane w różny sposób, odpowiednio do aktualnych prądów w wychowaniu, do potrzeb społecznych i politycznych. Funkcje te są, oczywiście od siebie nieodłączne i w sumie składają się na istotę prasy dziecięcej i jej rolę społeczno-wychowawczą. Pierwsza – to kształtowanie poglądów i postaw młodego odbiorcy przez dostarczanie mu wiedzy o świecie i wpływanie na jego system wartości drogą oddziaływania poprzez zamieszczone w piśmie utwory oraz formy wizualne (ilustracje, fotografie). W tej dziedzinie pismo swym typem oddziaływania najbliższe jest książce. Jego oddziaływanie estetyczno-poznawcze i estetyczno-ideowe odbywa się na analogicznych zasadach jak w literaturze. Natomiast w praktycznym działaniu dziecięce piśmiennictwo prasowe wypracowało swe środki wyrazu, o których będzie mowa w toku dalszych rozważań.

Druga funkcja czasopisma dziecięcego, która już nie przysługuje książce, to bezpośrednie wyzwalanie

aktywności odbiorcy, aktywności wyrażającej się w twórczości oraz społecznym działaniu. Znajdują one wyraz

w korespondencji z czytelnikami, w masowych konkursach na rysunki czy wypowiedzi dzieci oraz akcjach – zbiórkach pieniędzy na cele społeczne. Zostały również poszerzone o nowe formy – własną działalność społeczną wychowanka na rzecz najbliższego środowiska czy też całego społeczeństwa.

W pewnych okresach odgrywała też prasa dziecięca – i to jest jej trzecia funkcja – znaczącą rolę w zaspokajaniu bieżących potrzeb społecznych, potrzeb wychowawczych, których ze względu na warunki historyczne nie były w stanie objąć swym oddziaływaniem instytucje wychowania bezpośredniego. Tu już rola prasy wykraczała poza właściwy piśmiennictwu zakres kształtowania poglądów i postaw odbiorcy i wkraczała na teren pedagogiki społecznej. Wielokrotnie odegrała prasa taką rolę w stosunku do szkolnictwa.

Obecnie bardzo wyraźnie rysuje się funkcja informacyjna prasy dziecięcej. Wiele wzorów z prasy dla dorosłych przenosi się wprost do czasopism dziecięcych (reportaże, „newsy”, wywiady, reklamę). W treści wyraźnie wybija się troska o kreowanie dziecka upodmiotowionego, samodzielnego i świadomego swoich wyborów. Głównym przesłaniem tych pism jest edukacja, ćwiczenie umysłu, logicznych kombinacji. Mają one wychować człowieka żyjącego w skomputeryzowanym świecie XXI wieku.

Wyznacznikiem zadań i metod działania prasy są potrzeby psychiczne dziecka. „Dzisiejsze audytorium prasy dziecięcej jest ujednolicone pod względem wieku. W polskiej prasie dziecięcej podział na grupy wieku jest bardzo szczegółowy. Wiek jest źródłem wiedzy nadawcy o potrzebach i zainteresowaniach dziecka, o zakresie jego społecznych doświadczeń, o jego specyficznych cechach psychicznych, określających podatność na taki czy inny typ argumentacji.”(1) Im dziecko młodsze, tym mniejszy jest zakres jego społecznych kontaktów i zakres udziału w życiu społecznym. Zasób wiedzy o świecie pięcio- czy sześciolatka jest jeszcze nikły, poszerzanie go zaś polega na wprowadzeniu dziecka w krąg zjawisk podstawowych i najogólniejszych, a tym samym najczęściej trwałych lub powtarzalnych. Pojęcie aktualności pisma jest więc tu rozumiane dość specyficznie. W tym okresie życia dziecka rola pisma dziecięcego stosunkowo mało różni się od roli jaką spełnia książka. Różnice polegają przede wszystkim na innej nieco formie obcowania, na powstawaniu nawyków trwałego, systematycznie odnawianego kontaktu, niż na tym, że pismo dostarcza dziecku najświeższej wiedzy o aktualnościach społecznych czy politycznych. Pismo musi w tym czasie wprowadzać dziecko we współczesną obyczajowość, stykać je z najnowszymi typami twórczości literackiej, operującej współczesnym językiem i realiami,

lecz czyni to w formie literackiego uogólnienia, a nie prasowej informacji.

W czasopiśmie takim jak „Miś” stosownie do cech umysłowości i potrzeb odbiorców, dominuje fantastyka.

Za jej pośrednictwem podawana jest czytelnikom również wiedza o świecie realnym. Z utworami beletrystycznymi, realistycznymi współwystępuje tu baśń, pełniąca również swą właściwą rolę – porusza zagadnienia moralne.

Od poziomu „Świerszczyka” wprowadza się do czasopisma elementy informacji prasowej, aktualnej, prze-

de wszystkim politycznej. Zamieszcza się więc doniesienia o rocznicach, ważnych świętach państwowych itd., bądź też nawiązuje do tych wydarzeń w utworach literackich.

Wraz z rozwojem psychicznym odbiorcy rosną różnice między oddziaływaniem prasy i książki, wykształca się specyfika prasowego oddziaływania. Prasa dla dzieci 11-, 14-letnich jest tu prasą przedproża. Po ukończeniu 14 lat czytelnik powinien być już przygotowany do kontaktu z popularną prasą dla dorosłych, powinien w pełni rozumieć jej język i zakres tematyczny, powinien umieć swobodnie się nią posługiwać.

Stadium rozwoju społecznego, w jakim znajdują się uczniowie wyższych klas szkoły podstawowej, specyficzne zainteresowania tej grupy wiekowej oraz cechy jej trybu życia w naszych warunkach społecznych sprawiają, że w specyfice prasy dla tych dzieci koncentrują się jak gdyby wszystkie typowo dziennikarskie problemy prasy dziecięcej. Problemy te zaczynają zanikać dopiero w prasie dla młodzieży, obejmującej swym zasięgiem absolwentów szkół podstawowych.

Dziecko w wieku 11-14 lat wchodzi w intensywny okres dojrzewania biologicznego i społecznego. Wiele czasu spędza w gronie rówieśników, często bez opieki dorosłych. W grupie społecznej podejmuje pierwsze próby rzeczywistego samorządnego działania społecznego. Na co dzień spotyka się ze sprawami norm i zasad społecznego współżycia,

i to nie tylko takich, których można się „na zapas” wyuczyć, lecz i takich, które trzeba tworzyć i kodyfikować samodzielnie i na bieżąco, w konkretnych sprawach i sytuacjach, których często ani rodzice, ani wychowawca nie są w stanie przewidzieć.

W tym wieku dziecko przygotowuje się też do podejmowania pierwszych, względnie samodzielnych decyzji życiowych -– wyboru zawodu i kierunku dalszej nauki. Co za tym idzie – powinno formować i najczęściej formuje pierwsze kryteria oceny postaw życiowych i dróg życiowego sukcesu, społecznej hierarchii wartości. Kryteria te tworzą się najczęściej nieświadomie, w oparciu o kontakty społeczne i doświadczenia życiowe nie tylko kierowane czy inspirowane, lecz i przypadkowe, w oparciu o zdobyte wiadomości życiowe i teoretyczne, i ich ocenę nie tylko intelektualną, lecz i emocjonalną.

Zainteresowania dziecka w tym okresie są rozproszone, wielokierunkowe i bogate, odznaczają się dużą plastycznością i rozległością niespotykaną najczęściej później, gdy już zostaną ukierunkowane i wtłoczone w tryby utrwalonych nawyków i przyzwyczajeń. Jest to także, jak wiadomo, okres wiernopoddańczego często stosunku do autorytetów, niekoniecznie uznanych i miarodajnych, jeśli tylko mają one cechy samodzielnie odkrytych i dobrowolnie przyjętych, a nie narzuconych drogą oficjalną.

Pod wpływem tych przesłanek kształtują się najczęściej zainteresowania intelektualne młodzieży. Stąd wielka, ale i bardzo trudna rola czasopism.

PRZYPISY

1. Prasa, radio i telewizja na świecie. Praca zbiorowa pod red. Bartłomieja Golki. KAW Warszawa 1980 s.15

BIBLIOGRAFIA

Encyklopedia wiedzy o prasie. Pod redakcją Juliana Maślanki. 1976

Papuzińska, Joanna: Wychowawcza rola prasy dziecięcej. 1972

Papuzińska, Joanna: Książki, dzieci, biblioteka. Z zagadnień upowszechniania czytelnictwa i książki dziecięcej” 1992

Furtyk J.: Miejsce książki w życiu dzieci i młodzieży. „Poradnik Bibliotekarza” 1996 nr 4