SZACHY –

PROGRAM ZAJĘĆ DODATKOWYCH

DLA DZIECI 6-LETNICH W PRZEDSZKOLU

Teresa Bagniuk

Wstęp

Szachy to jedna z najstarszych gier na świecie. Pierwsze zasady tej gry opracowano około 1500 lat temu w Indiach. 1000 lat temu szachy dotarły do Europy, a około 800 lat temu grę tę znano także w Polsce. Było to za panowania Bolesława Krzywoustego, jednak dopiero królowa Bona w XVI wieku spopularyzowała szachy w naszym kraju.

Szachy to gra pasjonująca i ciekawa, nie bez powodu przetrwała wiele wieków, jest znana na całym świecie i wciąż popularna. Gra ta rządzi się logicznymi zasadami, ale daje nieograniczone możliwości twórczej inicjatywy i fantazji.

„Gra królów”, „gra mędrców”, „gimnastyka mózgu” to tylko niektóre określenia gry w szachy świadczące o wielkim szacunku do tej gry. Gra choć nie jest łatwa, to budzi zaciekawienie nawet bardzo małych 5-7 letnich dzieci, które są w stanie poznać wszystkie podstawowe zasady tej gry. Szachy to gra, która pozwala kształcić u dzieci umiejętności niezbędne do odnoszenia sukcesów w uczeniu się matematyki, a jednocześnie sama w sobie jest atrakcyjna i wyzwalająca aktywność u dzieci.

Cele i zadania edukacyjne

Celem prowadzenia nauki gry w szachy w grupie dzieci sześcioletnich jest działanie zmierzające do rozwoju umysłowego, emocjonalnego i manualnego dzieci.

W zakresie rozwoju zręczności manualnej:

-- wyrabianie koordynacji wzrokowo – ruchowej.

W zakresie rozwoju emocjonalnego:
– rozbudzanie motywacji do działania, doświadczania, zdolności

do wysiłku intelektualnego, pokonywania trudności
-- odkrywanie możliwości rozwojowo - poznawczych dzieci

oraz umacnianie wiary we własne siły
-- wyrabianie nawyku samodzielności
-- nabywanie umiejętności odczytywania emocji własnych i innych ludzi

-- przyzwyczajanie do przegrywania i wygrywania, kształtowanie

odporności emocjonalnej dzieci
W zakresie rozwoju społecznego:
-- nawiązywanie i utrzymywanie pozytywnych kontaktów z innymi

dziećmi i dorosłymi
-- stymulowanie do czynnego wypoczynku
W zakresie rozwoju umysłowego:
-- rozwijanie umiejętności korzystania z komputera – warcaby i szachy

komputerowe,
-- kształcenie orientacji w przestrzeni, kształtowanie punktu widzenia,

orientowanie się na kartce papieru
-- dostrzeganie regularności na planszy i ustawień figur
-- przekładanie dostrzeżonych regularności z jednej reprezentacji

na inną
-- kształtowanie umiejętności liczenia obiektów (figur, pól)
-- kształtowanie umiejętności klasyfikowania, segregowania

i porządkowania oraz określania wartości figur w grze
-- kształtowanie umiejętności liczenia obiektów oraz przybliżenie

dzieciom aspektu porządkowego liczby
-- kształcenie myślenia przyczynowo – skutkowego i przewidywania

następstw
-- kształcenie umiejętności stosowania wszystkich reguł w grze,

wdrażanie dzieci do tworzenia różnych wariantów gier i nowych gier

Tematyka materiału edukacyjnego

1. Drewniana wojna – zapoznanie dzieci z historią i ideą gry w szachy. Rozgrywanie parami i w małych grupach partii gier planszowych znanych dzieciom.

2. Pole bitwy - zapoznanie dzieci z szachownicą, polami szachownicy i liniami. Rozgrywanie partii gry „Wilk i owce” na szachownicy.

3. Gadać to łatwo – zapoznanie dzieci ze znaczeniem reguł oraz konieczności ich przestrzegania. Rozgrywanie partii gry „Skoczki” na szachownicy.

4. Wojsko – zapoznanie dzieci z nazwami, wyglądem i symbolami figur - bierek szachowych. Doskonalenie gry w „Skoczki”.

5. Formacje wojskowe – ustawienie figur na szachownicy. Doskonalenie gry

w „Wilka i owce”.

6. Wasza królewska mość – podstawowe zasady gry. Szczegółowe omówienie roli i zasad poruszania się króla.

7. Kogo postawiono do kąta? – kolejne zasady gry. Szczegółowe omówienie roli i zasad poruszania się wieży.

8. Ostrzeżenie – szach i szach mat królowi – zasady gry.

9. Szybcy gońcy - szczegółowe omówienie roli i zasad poruszania się gońca.

10. Najsilniejszy – Hetman. Szczegółowe omówienie roli i zasad poruszania

się hetmana.

11. Skoczki – rumaki. Szczegółowe omówienie roli i zasad poruszania się

skoczka.

12. Tylko naprzód. Szczegółowe omówienie roli i zasad poruszania się piona.

13. Dotknąłeś figury – graj! Zasady gry.

14. Wartość figur. Szczegółowe zasady przewagi – straty.

15. Nie ma zwycięzcy – remis. Zasady gry.

16. Nie ilość się liczy, lecz jakość. Zasady gry.

17. Król rusza na wyprawę. Zasady rozgrywania partii szachowej.

18. Grajmy w szachy. Zasady bicia w przelocie i roszady.

19. Turniej szachowy.

Wskazówki metodyczne

Nauka gry w szachy musi być przyjemnością, a więc powinna być atrakcyjna dla dzieci. Zajęcia odbywają się raz w tygodniu i trwają około 40 min., ale dzieci powinny mieć możliwość dokończenia swej partii, a nawet należy je do tego wdrażać. W sali powinien być stały kącik szachowy i kącik gier, by dzieci mogły ćwiczyć swe umiejętności w wolnym czasie oraz tablica z podstawowymi informacjami, by dziecko zawsze mogło się do nich odwołać.

Zajęcia mają zawsze stałą strukturę:

1. Opowiadanie wprowadzające do tematu zajęcia.

2. Pokaz na tablicy treści zajęcia i omówienie zasad gry.

3. Zabawa ruchowa oparta na kanwie gry np. Gońce w ataku.

4. Powtórzenie treści zajęcia z jednoczesnym manipulowaniem

na szachownicy.

5. Rozgrywki w parach z odwoływaniem się do dotychczas ustalonych już

Zasad na tablicy lub u nauczyciela.

6. Zabawy plastyczne np. rysowanie, kolorowanie, rysowanie po śladzie figur

szachowych itp.

7. Zakończenie zajęcia przez potwierdzenie znaczkiem w legitymacji szachisty kolejnego stopnia wtajemniczenia.

8. Jeśli dzieci chcą mogą grać dalej, także w inne gry czy to na szachownicy, czy na innej planszy lub w gry bez planszy. Dzieci w takich sytuacjach często i chętnie przekazują własne doświadczenia i umiejętności gry w inne poznane w domu gry.

Nauczyciel prowadzący zajęcia powinien posługiwać się precyzyjnym i zrozumiałym dla dzieci językiem. Bardzo ważne jest by dzieci dokładnie stosowały zasady gry, a zaraz gdy te umiejętności posiądą obserwowały skutki swoich posunięć i budowały swoją strategię gry i zdobywały doświadczenia.

Do nauki gry w szachy na zajęciach stosuje się formy z całą grupą / np.zabawy ruchowe, opowiadania, przekazywanie zasad i treści/; zespołowe, gdy grupa obserwuje rozgrywkę kolegów i kontroluje przestrzeganie zasad oraz ocenia skutki ruchów i przewiduje dalsze posunięcia; w diadach, gdy pary rozgrywają partię lub w triadach, gdy para gra z arbitrem kontrolującym prawidłowość gry.

Dobieranie dzieci w pary powinno być kontrolowane przez prowadzącego nauczyciela i tak prowadzone, by dzieci miały możliwość zarówno wygrywania jak i przegrywania. Wygrana, czy przegrana powinna być bodźcem do analizy obranej strategii gry.

Zajęcie powinno mieć swoje tempo, nastrój skupienia i koncentracji, by nie przeszkadzać innym w grze, do tego prowadzący powinien wprowadzić zasady zachowania się i konsekwentnie ich przestrzegać.

Dzieci, które mają trudności z opanowaniem zasad gry powinny mieć możliwość dłuższego kontynuowania gry uproszczonej, jak przy wprowadzaniu zasad i należy wolniej, indywidualnie dokładać dalsze zasady. Jeśli dziecko ma inne problemy czy to natury emocjonalnej, czy umysłowej, to należy rozpocząć zajęcia korekcyjno - wyrównawcze wg propozycji E. Gruszczyk – Kolczyńskiej, ale wykorzystywać w niej elementy gry lub figury by dziecko mogło uczestniczyć w zajęciach.

Tym dzieciom, które wykazują zdolności, chcą i są zainteresowane innymi grami można pokazywać je, uczyć ich zasad. Dotyczy to zarówno gier planszowych, jak i gier w karty, czy gier np. rozgrywanych ołówkiem na papierze.

Dzieci, które potrafią już grać z zastosowaniem wszystkich zasad mogą próbować swoich sił grając z komputerem. Na rynku programowym znajduje się wiele wariantów gry w szachy i warcaby do wykorzystania dla dzieci o różnym stopniu trudności.

Pomoce do wykorzystania na zajęciach

- Zestawy do gry w szachy / szachownica i kpl. bierek – figur/ co najmniej
po 1kpl. na dwoje dzieci.

- Kpl. plansz formatu A-3 i A-4 ze wzorami szachownicy, figur i ich symboli,
wzorcami ustawienia figur na szachownicy, zasięg działania poszczególnych
figur itp. do przedstawiania na tablicy zasad gry w szachy.

- Materiały do działań plastycznych.

- Zestawy innych gier / planszowych, w karty, zręcznościowych, z kostkami itp./.

- Wykładzina w formie szachownicy do zabaw ruchowych.

- Programy komputerowe do gry w szachy, warcaby i inne.

Literatura

1. Mirosława Litmanowicz – Szachy – podręcznik dla dzieci cz. 1, 2, 3.

2. Włodzimierz Griszyn, Eugeniusz Iljin – Szachowe abecadło.

3. Marek Pisarski – Matematyka dla naszych dzieci.

4. Wojciech Pijanowski – Gry, w które grałem.

5. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska – Jak nauczyć dzieci sztuki konstruowania gier?

6. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska – Dzieci ze specyficznymi trudnościami

w uczeniu się matematyki. Przyczyny, diagnoza, zajęcia korekcyjno –

wyrównawcze.

7. Hajo Bücken – Gry i zabawy ... kiedy dziecko jest chore.

8. Uli Geibler – Gry i zabawy w domu dla dzieci i całej rodziny.

9. Uli Geibler – Gry i zabawy w podróży dla dzieci i całej rodziny.